MTIHANI WA MWISHO WA MWEZI - KIDATO CHA TANO (Pamoja na Mwongozo WA USAHIHISHAJI)

MTIHANI WA MWISHO WA MWEZI - KIDATO CHA TANO

HISTORIA YA TANZANIA NA MAADILI

MWONGOZO WA USAHIHISHAJI

MUDA: MASAA 2:30

TAREHE: JULAI, 2025

Maelekezo

1. Mtihani huu una jumla ya maswali saba (7)
2. Jibu maswali matano (5). Swali la kwanza (1) ni la lazima.
3. Kila swali lina jumla ya alama ishirini (20)
4. Andika jina lako katika karatasi ya kujibia.

1. Abela ni mwanafunzi wa kidato cha tano katika shule ya secondari ya wasichana Josiah, anachanganya maana ya dhana zifuatazo kama zinavyotumika katika somo la historia ya Tanzania na maadili. Msaidie kutoa maana ya maeno hayo.

i. Historia: Historia ni maarifa yanayotokana na shughuli na matukio yaliyoiathiri jamii fulani kwa sehemu kubwa wakati uliopita. Athari hizi zinaweza kuwa chanya au hasi.

ii. Historia ya Tanzania: Historia ya Tanzania ni simulizi ya matukio mbalimbali yaliyotokea ndani ya mipaka ya Tanzania ya sasa, kuanzia zama za mawe hadi wakati huu.

iii. Maadili: Maadili ni kanuni za mwenendo zinazomwelekeza mtu namna ya kuishi na watu wengine katika jamii. Ni msingi wa haki na staha katika jamii.

iv. Maadili ya Tanzania: Maadili ya utaifa ni msingi wa kujenga jamii yenye umoja na mshikamano, na yanajumuisha mambo kama vile uzalendo, uwajibikaji, uaminifu, na heshima.

v. Utambulisho wa Taifa: Utambulisho wa Taifa ni jumla ya mambo yote yanayotofautisha taifa moja na jingine. Hii inajumuisha historia, utamaduni, lugha, maadili, na alama za taifa.

2. Fafanua namna vitendo vya rushwa vinavyoweza kuleta umaskini, matabaka katika jamii, na kuathiri amani na kuvunja haki za binadamu. Tumia hoja tano (5)

Vitendo vya rushwa vinaweza kuleta athari mbaya sana kwenye jamii. Hapa kuna njia tano (5) ambazo rushwa huathiri umaskini, matabaka ya jamii, amani, na haki za binadamu:

1. Kuzalisha Umaskini
   Rushwa huathiri moja kwa moja ustawi wa kiuchumi kwa kugeuza fedha za umma zinazotengwa kwa ajili ya maendeleo. Kwa mfano, fedha zinazopaswa kutumika kujenga hospitali, shule, au barabara, huingia mifukoni mwa wachache. Hali hii husababisha huduma duni za jamii, elimu ya chini, na miundombinu mibovu, na hivyo kuwafanya wananchi wengi kubaki katika mzunguko wa umaskini.
2. Kujenga Matabaka katika Jamii
   Rushwa huunda jamii isiyo na usawa. Wachache wanaofaidika na rushwa hukusanya utajiri mkubwa na kujenga tabaka la wenye nacho, huku wananchi wengi wanaotegemea huduma za serikali na fursa za kawaida wakisalia nyuma. Hali hii ya matabaka huongeza migogoro ya kijamii na hisia za kutengwa.
3. Kuathiri Amani na Utulivu
   Rushwa inaporuhusu watu wachache kunufaika kinyume cha sheria, inaweza kusababisha hasira na chuki miongoni mwa wananchi wengi. Wakati wananchi wanapoona kuwa serikali yao inashindwa kutoa haki na inawahudumia kwa upendeleo, amani na utulivu wa taifa unaweza kutoweka.
4. Kuvunja Haki za Binadamu
   Rushwa hudhoofisha mfumo wa sheria na haki, na hivyo kuvunja haki za binadamu. Kwa mfano, mtu asiye na hatia anaweza kuhukumiwa kwa sababu ya rushwa, huku mhalifu akitoroka.
5. Kudhoofisha Uaminifu wa Umma
   Rushwa huharibu imani ya wananchi kwa serikali na taasisi zake. Pale wananchi wanapoamini kuwa maafisa wa serikali wanashiriki katika rushwa, wanapoteza imani na serikali, na hivyo kupunguza ushiriki katika shughuli za maendeleo.

3. Chambua maadili ya viongozi wa chama na serikali kama yalivyoainishwa katika Azimio la Arusha. Toa hoja tano (5).

Kutokana na matokeo ya utafiti, hapa kuna uchambuzi wa maadili ya viongozi wa chama na serikali kama yalivyoainishwa katika Azimio la Arusha:

1. Kujitolea kwa Taifa, Sio Kujitajirisha Binafsi
   Azimio la Arusha liliweka wazi kuwa uongozi si fursa ya kujitajirisha. Viongozi walitakiwa kuchagua kati ya kutumikia umma au kufanya biashara zao.
2. Kuwa Miongoni mwa "Wavujajasho" (Wakulima na Wafanyakazi)
   Moja ya misingi mikuu ya Azimio ilikuwa kwamba viongozi wanapaswa kuwa wa tabaka la "wavujajasho" - wakulima na wafanyakazi - na sio "makabaila" au "mabepari".
3. Kuwa Mtu Mmoja, Sio Watu Wawili
   Azimio la Arusha lilisema kiongozi hawezi kutumikia mabwana wawili. Hii ilimaanisha kiongozi alipaswa kuchagua kati ya kutumikia umma au kutumikia maslahi yake binafsi.
4. Kuzuia Ulimbikizaji wa Mali
   Moja ya miiko ya uongozi ilizuia viongozi kumiliki zaidi ya nyumba moja kwa ajili ya makazi yao au kuwa na biashara za kupangisha nyumba.
5. Kuheshimu Demokrasia na Haki za Binadamu
   Pamoja na msisitizo wa ujamaa, Azimio la Arusha liliweka wazi kuwa hakuna ujamaa wa kweli pasipo na demokrasia ya kweli.

4. Kwa kutumia mifano katika mazingira, eleza umuhimu wa tunu za taifa kwa maendeleo endelevu ya Tanzania. Jadili kwa hoja sita (6)

Tunu za taifa ni misingi muhimu inayoweka dira ya maisha ya jamii na serikali. Zinachangia pakubwa katika maendeleo endelevu ya Tanzania. Hapa chini kuna hoja sita (6) zinazoeleza umuhimu wa tunu hizi kwa maendeleo:

1. Kujenga Umoja na Mshikamano
   Tunu za taifa kama vile lugha ya Kiswahili, heshima, na utamaduni wa kujali jirani huimarisha umoja na mshikamano wa kitaifa.
2. Kuendeleza Uzalendo na Utaifa
   Uzalendo huwahamasisha wananchi kupenda nchi yao na kujitolea kwa ajili ya maendeleo yake.
3. Kukuza Utawala Bora na Uwajibikaji
   Tunu za taifa huweka msingi wa utawala bora, ambapo viongozi na watumishi wa umma huwajibika kwa wananchi.
4. Kuhifadhi Rasilimali za Asili
   Maadili ya kutunza mazingira na rasilimali za asili ni muhimu kwa maendeleo endelevu.
5. Kuimarisha Utamaduni na Urithi
   Utambulisho wa taifa unaohusisha historia, utamaduni, na mila na desturi, huipa jamii msingi thabiti.
6. Kuchochea Uadilifu na Haki
   Maadili ya haki na uadilifu ni muhimu kwa kila nyanja ya maendeleo.

5. Eleza ni kwa namna gani utumwa ulikuwa kinyume cha maadili ya kitanzania. Tumia hoja sita (6).

Katika jamii za kitanzania kabla ya ujio wa utumwa wa kimataifa, utumwa ulikuwa kinyume na maadili makuu ya jamii. Hapa kuna uchambuzi wa namna utumwa ulivyokuwa kinyume na maadili ya kitanzania kwa kutumia hoja sita:

1. Kuvunja Utu na Heshima ya Binadamu
   Moja ya tunu za msingi za kitanzania ni kuheshimu utu wa kila mmoja. Utumwa uliporomosha utu huu kwa kumfanya mwanadamu kuwa mali au bidhaa.
2. Kukiuka Mfumo wa Ujamaa wa Jadi
   Jamii za jadi za Kitanzania zilikuwa zikifuata misingi ya ujamaa wa asili, ambapo rasilimali na mali zilifanyiwa kazi kwa pamoja na kugawanywa kwa usawa.
3. Kuzuia Umoja na Mshikamano
   Maadili ya jamii za Tanzania yalikazia umuhimu wa umoja na mshikamano, na kila mwanajamii alihisi kuwa ni sehemu ya ukoo au kabila lake.
4. Kumeza Haki na Usawa
   Utumwa ulidharau kabisa dhana ya haki na usawa. Watumwa walinyimwa haki za msingi.
5. Kutowajibika kwa Jamii
   Katika jamii za jadi, kila mwanajamii alikuwa na wajibu wa kuwajibika kwa jamii yake.
6. Kukatisha Maendeleo ya Utamaduni
   Utumwa ulikatisha maendeleo ya utamaduni wa jamii za Tanzania.

6. "Rushwa ni adui wa haki". Jadili kauli hii kwa kueleza madhara ya rushwa katika utoaji haki, uwajibikaji, uwazi na utii wa sheria. Jadili kwa hoja sita (6).

Kauli kuwa "Rushwa ni adui wa haki" ni sahihi kabisa. Rushwa huharibu misingi ya haki na uwajibikaji katika jamii. Hapa kuna uchambuzi wa kina wa madhara ya rushwa kwa kutumia hoja sita (6):

1. Kudhoofisha Mfumo wa Sheria na Haki
   Rushwa hufanya sheria zikose nguvu kwa sababu watu wenye fedha wanaweza kutoa hongo ili kuathiri maamuzi ya mahakama au polisi.
2. Kuzuia Utoaji Sawa wa Huduma za Jamii
   Katika utoaji wa huduma za jamii kama elimu na afya, rushwa hufanya huduma hizo ziwafikie walio na uwezo wa kutoa hongo badala ya wale wanaostahili zaidi.
3. Kuongeza Umasikini na Matabaka
   Rushwa huchangia moja kwa moja katika kuongeza umaskini. Fedha zinazotengwa kwa ajili ya miradi ya maendeleo huibwa na kuishia mikononi mwa wachache.
4. Kukosekana kwa Uwajibikaji na Uwazi
   Rushwa hupunguza uwajibikaji wa viongozi na watumishi wa umma kwa wananchi.
5. Kuzuia Maendeleo Endelevu
   Rushwa hudhoofisha uchumi wa taifa kwa kuzuia uwekezaji na uvumbuzi.
6. Kuhatarisha Amani na Utulivu
   Pale wananchi wanapohisi kwamba viongozi wao wanapora mali zao na kuishi maisha ya kifahari huku wao wakiteseka, hasira na chuki huongezeka.

7. Jadili mchango wa TAKUKURU katika ujenzi wa maadili ya taifa la Tanzania. Jadili kwa hoja sita (6).

Mchango wa Tume ya Kuzuia na Kupambana na Rushwa (TAKUKURU) katika ujenzi wa maadili ya taifa ni mkubwa na unagusa nyanja mbalimbali za maisha ya Watanzania. Hapa kuna uchambuzi wa mchango huo kwa hoja sita:

1. Kuelimisha Umma Juu ya Madhara ya Rushwa
   TAKUKURU ina jukumu la kutoa elimu kwa jamii nzima kuhusu madhara ya rushwa.
2. Kuimarisha Uwajibikaji katika Utumishi wa Umma
   Kwa kuchunguza na kuwafikisha mahakamani watumishi wa umma wanaojihusisha na rushwa, TAKUKURU inaimarisha maadili ya uwajibikaji na uaminifu.
3. Kurejesha Imani ya Wananchi kwa Serikali
   Rushwa hupunguza imani ya wananchi kwa serikali na taasisi zake. Kupitia hatua zinazochukuliwa na TAKUKURU dhidi ya wala rushwa, wananchi wanaanza kurejesha imani yao.
4. Kudhibiti Matumizi Mabaya ya Rasilimali za Umma
   TAKUKURU inashiriki kikamilifu katika kufuatilia utekelezaji wa miradi ya maendeleo.
5. Kukuza Uwazi na Uwajibikaji
   Kupitia vitendo vyake, TAKUKURU inajenga utamaduni wa uwazi.
6. Kushirikiana na Taasisi Nyingine katika Ujenzi wa Maadili
   TAKUKURU inafanya kazi kwa karibu na taasisi nyingine kama vile Sekretarieti ya Maadili ya Viongozi wa Umma, Tume ya Haki za Binadamu, na Ofisi ya Mdhibiti na Mkaguzi Mkuu wa Hesabu za Serikali.

For more examinations and solutions contact us via WhatsApp: +255 716 655 236

TOA MAONI YAKO KUHUSU MTIHANI

Jina lako *

Barua pepe (si lazima)

Ukadiriaji wako wa mtihani huu:

Bora sana

Nzuri

Wastani

Duni

Maoni yako *

Mapendekezo yako kwa marekebisho (kama yapo):